Labraunda, Muğla ilinin milattan önceki dönemdeki önemli kült merkezlerinden biridir ve Anadolu’nun güneybatısında yaşamış olan Karialılar için büyük bir anlam taşımaktadır. Bu antik kent, çift baltalı Tanrı Zeus Labraundos’un kültünün merkezi olmasıyla bilinir. Labraunda’nın kökeni, su kaynağına dayanmaktadır ve M.Ö. 6. yüzyıla kadar uzanmaktadır. Labraunda, Perslere karşı isyan eden Miletoslulara katılan Karialıların da yer aldığı önemli savaşlara tanıklık etmiştir.
Labraunda’nın en parlak dönemi, M.Ö. 4. yüzyılda Karya Satrapı Kral Maussollos (M.Ö. 377-352) ve kardeşi Idreieus (M.Ö. 351-344) zamanına denk gelmektedir. Bu dönemde Labraunda, aile kutsal alanı haline getirilmiş ve bir dizi önemli yapı inşa edilmiştir. Bu yapılar arasında Zeus Tapınağı, Andronlar (dinsel yemek salonları), Kuzey Stoa, Oikoi Yapısı, Güney Propylon (geçit yapısı) ve Dorik Yapı bulunmaktadır.
Labraunda’ya Mylasa’dan başlayan 8 metre genişliğindeki taş kaplamalı Kutsal Yol ile ulaşılmaktadır. Her yıl beş gün süren dinsel bayramlar kutlandığı Labraunda’da, M.Ö. 355 yılında Maussollos’a yapılan suikast girişimi gibi tarihi olaylar da yaşanmıştır.
Antik çağda güneybatı Anadolu’da yaşayan Karyalılar, komşuları olan Likyalılar’ın diliyle akraba olan Hint-Avrupa kökenli Karca dilini konuşmaktaydılar. Karya, M.Ö. 546’dan itibaren Pers İmparatorluğu’na bağlıydı ve İran’ın Perspolis kentindeki Büyük Kral tarafından atanan satraplar tarafından yönetiliyordu. Karya, 4. yüzyılda Hekatomnos Hanedanı tarafından yönetildi ve bu hanedanın en önemli üyeleri Maussollos, Artemisia, İdrieus ve Ada’dır. Büyük İskender, M.Ö. 334 yılında Ada’yı yeniden tahta çıkardı.
Labraunda’nın adı Antik çağda farklı biçimlerde yazılmıştır; Labranda, Lambraunda ve Labraynda gibi. Bu farklılıkların sebebi, adın Antik çağda değişiklik göstermesi ve farklı kaynaklarda ve yazıtlarda farklı biçimlerde geçmesidir. Labraunda adı, Karca bir kelime olup, 4 heceden oluşmaktadır.
Labraunda, tek başına bir kutsal alan olarak hizmet veriyordu ve Mylasa’dan ulaşılan bir taş döşeli yol bulunmaktaydı. Labraunda’da yaşayan insanlar, rahipler, tapınak hizmetlileri, köleler ve çiftçiler gibi küçük bir topluluktu. Labraunda’da, kurban şenlikleri gibi dinsel bayramlar düzenleniyor ve bu şenliklerde tanrıya kurbanlar sunuluyordu. Labraunda’ya yılda birkaç kez ziyaretler düzenleniyor ve bu ziyaretler sırasında insanlar çeşitli etkinliklere katılıyordu.
Labraunda’nın mimari yapısı, büyük mermer blokların kullanılmasıyla dikkat çekmektedir. Bu blokların taşınması için özel taşıma yöntemleri kullanılmış olup, Milas ovasındaki ocaklardan taş döşeli yollar ve hayvanların çektiği arabalarla Labraunda’ya getirilmiştir.
Labraunda’da yapılan kazılarda birçok yazıt, yontu ve diğer buluntular ele geçirilmiştir. Bu buluntular arasında Zeus’a kurban sunulan şenliklerde kullanılan mermer bloklar, Yunanca yazıtlar, pişmiş toprak tabletler, seramik parçaları, tunç buluntular ve diğer küçük buluntular yer almaktadır. Bu buluntular, Labraunda’nın tarihini ve kültürel yapısını anlamamıza yardımcı olmaktadır.
Labraunda, bugün Bodrum Müzesi ve İzmir Arkeoloji Müzesi’nde korunan birçok eserle anılmaktadır. Sonuç olarak, Labraunda, Karialılar için önemli bir kült merkezi olup, tarih boyunca birçok önemli olaya ev sahipliği yapmış ve zengin bir kültürel mirasa sahip bir antik kenttir.
